Skip to navigation – Site map

HomeIssues5WstępPrzestrzeń pytań

Wstęp

Przestrzeń pytań

A Space of Questions
Anna Nasiłowska
p. 7-10

Abstract

Outlining the articles in this number, Nasiłowska remarks that while the range of questions is diverse, touching on a variety of themes and using different methods, the qualities they share characteristic of the humanities and of the self-reflexive subject. A tendency to be self-critical, to problematize rather than to describe and the constant care to broaden the cultural field to be tackled in a scholarly manner – these are key to Teksty Drugie and the humanities today.

Top of page

Full text

1Teksty z numeru, który właśnie prezentujemy, łączy przede wszystkim to, że stawiają one niezwykle wyraziste problemy. Spróbuję się im przyjrzeć; na potrzeby felietonu wstępnego poddam je zabiegowi otworzenia ideowych konceptów. W ten sposób postaram się odsłonić pewną wspólną przestrzeń konceptualizacji, rysującą się pomiędzy różnymi ujęciami.

2Podstawowe pytania mogą brzmieć tak:

  • Czy bezbrzeżna miłość religijna jako uczucie wszechogar niające powoduje również zniknięcie „ja”? (Anne Carson);

  • Czy przymus przemieszczania się, określony jako dromania i prowadzący do utraty tożsamości, zidentyfikowany w tekstach awangardy jest symptomem psychicznym nowoczesności? (Mi- chalina Kmiecik).

3Jak widać, mimo refleksji dotyczącej takich odmiennych sfer jak mistyka i XX-wieczna awangarda i różnych typów do- świadczenia w obu szkicach tematem wiodącym jest problem zaniku „ja”. Nie oznacza to jednak, że praktyki awangardy mogą zostać odczytane jako zakamuflowany mistycyzm. Oba typy doświadczenia są raczej biegunowo różne: z jednej strony jest to intencjonalny akt, z drugiej – konsekwencja nadmiaru wrażeń i ich szybkości. Przy tym oba teksty nie mają nic wspólnego z postawami, jakie opisują. Pozostają przy racjonalnym dyskursie, ich tematem jest raczej badanie ekstremalnych przygód percepcji i autoidentyfikacji podmiotu.

4Szkice i interpretacje otwierają kolejne pola refleksji, a ich zasadnicze pytania rysowałyby się tak:

  • Czy homogenizacja, przed którą obawę uruchamia dyskusja o globalizacji, jest jedynie mitem, bo o znaczeniach decyduje z zasady lokalny kontekst? (Paweł K. Rutkiewicz);

  • Czy historie alternatywne, jakich nie brak w literaturze po 2000 roku, są afetywną kompensacją wizji Polski zniewolonej? (Justyna Tabaszewska);

  • Skoro analiza stylometryczna jest w stanie odróżnić tekst oryginalny od tekstu tłumaczonego, to czy teksty literackie napisane po polsku, które tylko udają tłumacze- nia, będą identyfikowane przez program jako oryginalne czy jako tłumaczone? (Rafał L. Górski);

  • Jak współczesna proza ukraińska ujmuje zależność swoich bohaterów od czasu, przestrzeni i uwikłania społecznego? (Elena Dwułyczanska);

  • Czy obecność polskiej literatury w Niemczech jest dowodem uznania dla jej wartości, czy efektem skomplikowanej gry w ramach zagranicznej polityki kulturalnej, w której autonomia literatury staje się liskiem figowym dla innych racji? (Paweł Zajas);

  • Czy komiks jako gatunek może doczekać się uznania za równorzędną wobec innych dziedzinę sztuki? (Michał Jutkiewicz). A jeśli tak, to:

  • Czy możliwość nakreślenia zarysu historii komiksu w Polsce w jej relacjach wobec wyzwań politycznych w PRL-u jest odpowiedzią na pytanie poprzednie? (Jerzy Szylak, Tomasz Żaglewski).

5Tę sferę rozważań rozszerza problem hip-hopu, poddawanego skomplikowanym analizom pod kątem stosowanych w tekstach środków. Pytanie, które wyraziście rysuje się w wypadku tekstu Michała Jutkiewicza, jest tu raczej ukrytą presupozycją. Skoro wobec przedmiotu opisu da się zastosować procedury o dużym stopniu nasycenia specjalistyczną terminologią, to legitymizuje to status sfery kulturalnej, która mogłaby zostać uznana za niską. A więc możemy zadać bardziej szczegółowe pytanie:

  • Czy stosowanie praktyk intertekstualnych w tekstach hiphopowych jest dowo- dem integralności hip-hopu? (Adrianna Chorąży).

6W numerze pojawiają się także teksty o charakterze opisowym. Nie ośmieliłabym się sprowadzić do jednego problemu tekstu Piotra Bukowskiego o Georgu Brandesie i uwikłaniu jego opinii na temat sprawy polskiej w sprawę żydowską i doświadczenia samego krytyka na różnych etapach życia – tu chodzi raczej o otworzenie skompliko- wanego splotu problemowego, który mówi o relacjach tożsamości krytyka i jego opi- nii oraz ich zmienności w czasie. Podobnie artykuł Małgorzaty Szumnej o początkach pracy Jana Błońskiego ma raczej charakter opisowy niż problemowy.

7Wnioski z tego typu analizy odnoszą się i do charakteru „Tekstów Drugich” jako pi- sma, i do charakteru współczesnej refleksji humanistycznej. Zacznijmy od tych pierw- szych jako bardziej szczegółowych. Wyraźnie widać, że pismo preferuje problemowość, woli ją od opisowości. Za istotne zadanie uważa badanie granic i ich poszerzanie, co wyraża się w konfrontacji podstawowego dla tego typu dyskursu języka racjonalno- ści z doświadczeniami o charakterze innym, kwestionującym paradygmat rozumu. Poza tym za swoje zadanie uważa poszerzanie i redefiniowane pola zainteresowań w związku z charakterem współczesnej kultury, zgodnie z założeniem, że status dzieła sztuki nie jest już ustalony sztywno i związany z określonymi, wysokimi gatunkami kulturowej twórczości. Mapa zainteresowań problemowych jest bardzo obszerna i nie trzeba jej nawet odtwarzać. Obejmuje żywe zainteresowanie historyczne ukazywane w jego relacji do problemów współczesnych, zagadnienia epistemologiczne, aspekty współczesnego kulturoznawstwa i wiedzę o mediach.

8Dość prosta analiza treści przywołanych artykułów doprowadziłaby nas do kolej- nych obserwacji. Pytanie jest zawsze ważniejsze niż odpowiedź, która w rezultacie polega przede wszystkim na otwarciu pewnego pola, czyli na prześledzeniu różnych uwarunkowań możliwych odpowiedzi i ujawnieniu skomplikowanej natury samego problemu. Za każdym razem bardzo dużą część artykułów wypełniają różnego typu nawiązania – do poprzedników, do stanu refleksji dotyczącej tematu i do założeń metodologicznych, które poddawane są refleksji. A więc jednym z najważniejszych efektów jest ciągłe definiowanie samej dyscypliny i nieustanne dostarczanie (czy też konstruowanie) dowodów na jej ciągłość i spójność.

9Odsłania się tu jeden z paradoksów humanistyki, która może wydawać się mało efektywna: wciąż pyta, ale nie odpowiada, kręci się wokół spraw metodologicznych i nieustannie rzuca bardzo śmiałe wyzwania, po czym uchyla się przed ich zdecydowa- nym podjęciem. Myślę też, że ktoś pozbawiony znajomości różnych nurtów współczes- nych teorii krytycznych i stosowanych metodologii w zetknięciu z ich potężną dawką musiałby skapitulować. Znajomość zasobu słów języka polskiego nie wystarcza, gdy mamy do czynienia ze specjalistyczną terminologią, a jej używanie stanowi wyróżnik tego rodzaju refleksji. Nacisk na ciągłość w obrębie nurtów refleksji i nasycenie termi- nologią powodują hermetyczność, która okazuje się nieuniknionym efektem samej konstrukcji dyscypliny i zarazem przeszkodą w szerszym funkcjonowaniu społecznym ze względu na nieznajomość tych samych kodów.

10A jednak… Dziedzina refleksji, którą uprawiamy, to ostoja rozumu skłonnego do autorefleksji krytycznej. Kiedyś humanistyka mieściła się na wydziałach filozofii i mimo rozrostu uniwersytetów i postępującej specjalizacji zachowała pierwotny związek z tą dziedziną. Jeśli zaś efektem badań najczęściej okazuje się uświadomienie sobie złożoności problemu i opisanie jego wielorakich uwarunkowań – to znaczy, że rozum czuwa i broni nas przed symplifikacją i zalewem niekontrolowanych emocji. I tylko kontekst będzie odpowiedzialny, jeśli to ostatnie stwierdzenie wyda się bardzo aktualne.

Top of page

References

Bibliographical reference

Anna Nasiłowska, Przestrzeń pytańTeksty Drugie, 5 | 2017, 7-10.

Electronic reference

Anna Nasiłowska, Przestrzeń pytańTeksty Drugie [Online], 5 | 2017, Online since 15 October 2017, connection on 02 November 2024. URL: http://0-journals-openedition-org.catalogue.libraries.london.ac.uk/td/493

Top of page

About the author

Anna Nasiłowska

The Institute of Literary Research of the Polish Academy of Sciences (Warsaw)
Prof. dr hab., pracownik IBL PAN, członkini Zespołu Literatura i Gender IBL PAN. Zastępca redaktora naczelnego „Tekstów Drugich”. Ostatnio opublikowała biografię Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (2010), wybór pism Stefanii Zahorskiej (2010), reportaż historyczny Wolny agent Umeda i druga Japonia (2013), tom poezji Żywioły (2014) oraz Dyskont słów (2016). Współredaktorka Encyklopedii gender (2014). Kontakt: anna.nas@wp.pl

By this author

Top of page

Copyright

CC-BY-4.0

The text only may be used under licence CC BY 4.0. All other elements (illustrations, imported files) are “All rights reserved”, unless otherwise stated.

Top of page
Search OpenEdition Search

You will be redirected to OpenEdition Search