• 1 C. Geertz O gatunkach zmąconych (Nowe konfiguracje myśli społecznej), przeł. Z. Łapiński, w: Postmo (...)
• 2 Audiowizualność rozumiem jako właściwość antropologiczną, która w wieku XX pod wpływem technik repr (...)

1Zestawienie ze sobą pojęć „audiowizualności” i „literatury” we współczesnej refleksji filologicznej nikogo z pewnością nie dziwi. U jego podłoża leży postulowana przez Clifforda Greetza koncepcja „nowej filologii”. W jego propozycji „gatunków zmąconych”, jak trzeba by nazwać współcześnie tworzoną literaturę skoligaconą z praktykami społecznymi, filolog sięga nie tylko do epistemologii wyznaczanej granicami literaturoznawstwa czy nawet językoznawstwa lub tekstologii, ale do dziedzin i dyscyplin daleko wykraczających poza granice tej pierwszej1. Do takich z pewnością należą filmoznawstwo i badania nad audiowizualnością2.

• 3 S. Wysłouch Literatura i semiotyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 21-36.
• 4 Zwracano uwagę na podobieństwo funkcjonowania w przekazie warstwy oglądowej, unaoczniającego ujmowa (...)
• 5 Niewspółmierność w ostatnim czasie staje się kluczową kategorią komparatystyczną, wskazującą na pos (...)

2Dotychczasowe badania wzajemnej relacji literatury i audiowizualności, zdominowane przez dyskurs strukturalny, skupiły się na przekładzie intersemiotycznym, badającym relacje między tymi obszarami. Badania porównawcze prowadzone w tej perspektywie poszukiwały wspólnego mianownika, do którego można by sprowadzić tekst literacki i tekst audiowizualny czy to za pomocą kodu, porównując język naturalny z kodem audiowizualnym podlegającym percepcji wzrokowej3, warstwy przedstawieniowej i wynikającej z niej kategorii obrazowości (literackiej i filmowej)4, czy tematyki. Mankamentem tej koncepcji była niewspółmierność obu wypowiedzi artystycznych5.

• 6 C. Geertz O gatunkach zmąconych, s. 232.

3Poszukiwanie między literaturą a przekazami audiowizualnymi „spójności” czy doszukiwanie się wzajemnej „intertekstowości” jest działaniem, które za Geertzem należałoby uznać za nieprecyzyjne, ze względu na mglistość czy niepewność tychże kategorii6. W miejsce „przekładu intersemiotycznego” trzeba by raczej zaproponować kategorię „interpretacji” – zgodnie z duchem filologicznym – ponieważ każda próba ustalania wspólnego mianownika pomiędzy wypowiedzią literacką i audiowizualną jest sprowadzana do porównywania elementów niewspółmiernych, których podobieństwo uzasadnia koncept zestawienia.

• 7 A. Hejmej Interdyscyplinarność i badania komparatystyczne, w: tegoż Muzyka w literaturze. Perspekty (...)
• 8 Komparatystyka intermedialna sięga poza obszary literackie, włączając w swoje badania dziedziny zwi (...)
• 9 Taki postulat został już zgłoszony kilka lat w kontekście powstałej w Akademii im. Jana Długosza w (...)

4Filologiczny trop w ustalaniu zakresu badań nad relacjami audiowizualności i literatury wiedzie ku komparatystyce kulturowej (zwanej czasem intermedialną, zewnątrzliteracką czy pozasłowną, która oprócz zjawisk literackich obejmuje także zjawiska pozaliterackie, międzyartystyczne, intermedialne i multimedialne, rozszerzając nieco tradycyjnie filologiczne rozumienie tej dyscypliny7) jako praktyce interpretacyjnej. Zgodnie z nią badania nad literaturą wychodzą poza obręb swojej dyscypliny ku innym dziedzinom wiedzy czy świadomości, takim jak sztuka czy media audiowizualne8. Jeśli zatem chcielibyśmy porównywać wypowiedź literacką i audiowizualną, należałoby je badać, wykorzystując do tego narzędzia spoza dyscypliny filologicznej, włączając te z obszaru filmoznawstwa czy medioznawstwa, co gwarantowałoby dwukierunkowość analizy wpływu literatury na media audiowizualne i audiowizualności na literaturę. Takie podejście pozwoliłoby uznać autonomię obu dyskursów i badać je w duchu komparatystycznym, uwzględniając specyfikę każdego z używanych w tekście języków: literackiego i audiowizualnego9.

• 10 E. Szczęsna Komparatystyka mediów. Poetyka, semiotyka, komunikacja medialna, w: Komparatystyka dla (...)

5Zaproponowana przez komparatystykę intermedialną strategia badań porównawczych kładzie nacisk na zdolność przekraczania granic mediów, specyficznej medialnie jakości symbolizacji i związanych z nimi problemów norm estetycznych, kryteriów wyborów i postrzegania, pojmowania tekstu i formy, budowania kompozycji i konstytuowania wydarzeń fabularnych. W pewien sposób odpowiada na to zapotrzebowanie komparatystyka mediów10, zajmująca się porządkowaniem zakresów i określaniem właściwości poszczególnych systemów medialnych, rozstrzyganiem zależności między poszczególnymi typami mediów wyrażających się odmiennymi formami, językiem czy stylem ekspresji artystycznej.

• 11 Pomijam w tym miejscu zaproponowane przez Jensa Schrötera i Wernera Wolfa klasyfikacje badań interm (...)
• 12 S.J. Schmidt Literaturoznawstwo jako projekt interdyscyplinarny, przeł. B. Balicki, „Teksty Drugie” (...)

6Zarysowana w tym miejscu strategia badań intermedialnych11 wykracza poza aspekt porównawczy, skupiając się na zjawiskach medializacji czy mediatyzacji i ujawniając wpływy jednego medium na drugie. Takie badania oddziaływania medialności na zjawiska literackie już nie sprowadzają się do kwestii adaptacyjnych, w których uwaga badacza skupiona jest – poprzez nachylenie semiotyczno-strukturalne – na zmienność znaków czy strukturę narracji, ale traktują je jako zjawiska hybrydowe, na które składają się odmienne źródłowo strategie narracyjne, poetyki, konwencje czy sposoby budowania świata przedstawionego12.

• 13 Prowadzi to do przyjęcia kategorii nadrzędnej – inter- lub transmedialności, obejmującej zjawiska m (...)

7Przesunięcie akcentu z myślenia adaptacyjnego (włączającego jedno medium w drugie) na transmedialne pozwala traktować literackość i audiowizualność na prawach odrębności, przy jednoczesnym zachowaniu ich niezbywalnych cech, wynikających z samego medium, oraz wyznaczaniu obszarów wspólnych13. W ramach takiego działania poszukuje się nie tylko wzajemnych wpływów literatury na media audiowizualne i odwrotnie czy elementów wspólnych albo przypadków współistnienia, lecz także obecności mechanizmów jednego typu przekazu w drugim – w interesującym nas przypadku technik audiowizualnych w komunikacji literackiej. Chodzi tu zatem o sytuację niejednorodności przekazu, na który składają się różne elementy kompozycyjne o odmiennym często pochodzeniu generycznym (literackim i audiowizualnym).

• 14 Por. propozycję Stevena Paula Schera na temat organizacji badań muzyczno-literackich. S.P. Scher, L (...)

8Już tylko tych kilka uwag daje pewne wyobrażenie na temat złożoności możliwych związków i fuzji literatury i przekazów audiowizualnych, w ramach których można by wymienić: tematyzowanie audiowizualności w literaturze, wykorzystywanie schematów i technik audiowizualnych w konstruowaniu utworów literackich, włączanie kodu audiowizualnego w przekaz literacki, kształtowanie języka wypowiedzi literackiej na wzór języka audiowizualnego, tworzenie gatunków i stylów wypowiedzi literackiej powiązanych z audiowizualnością14.

• 15 A. Hejmej Muzyczność dzieła literackiego, s. 62-76.
• 16 A. Hejmej Komparatystyka. Studia literackie – studia kulturowe, Universitas, Kraków 2013, s. 119.
• 17 A. Hejmej Komparatystyka intermedialna, „Rocznik Komparatystyczny” 2016 nr 7, s. 14.

9Powyższe wprowadzenie skłania do sięgnięcia po komparatystyczną propozycję wypracowaną przez Andrzeja Hejmeja15 na gruncie badań nad relacjami muzyki i literatury, na bazie której można zaproponować analogiczną do ujęcia muzyczności klasyfikację dającą możliwość uszczegółowienia, a zarazem uporządkowania relacji literatury i audiowizualności. Oczywiście trzeba mieć świadomość wielotworzywowości przekazów audiowizualnych, które w przeciwieństwie do muzyki stanowią o wiele trudniejszy obszar porównań ze względu na swą polisemiotyczność. Wydaje się jednak, że klasyfikacja zaproponowana w badaniach nad muzycznością i opisane w niej mechanizmy działań mogą być adekwatne także do relacji literatury i audiowizualności ze względu na przyjętą w niej monomedialność – punktem wyjścia jest tekst literacki, w którym dochodzi do krzyżowania się mediów przez szeroko rozumiane odniesienia intermedialne – odsyłanie, tematyzowanie, deskryptywność, literacką wizualizację itp.16 Parafrazując wypowiedź Andrzeja Hejmeja na temat komparatystyki intermedialnej, można by powiedzieć, że w refleksji nad literaturą audiowizualną trzeba mieć na uwadze wszelkiego rodzaju przekształcenia intermedialne: strategie recyklingu, kolażu, montażu, zapożyczenia adaptacyjne, remediacje, transpozycje, zjawiska konwergencji i inne, ale w centrum zainteresowania pozostaje tekst literacki w jego uwarunkowaniach medialnych17.

• 18 E. Szczęsna Poetyka mediów. Polisemiotyczność, digitalizacja, reklama, Wydział Polonistyki UW, Wars (...)
• 19 J. Tynianow Prawa kina, przeł. B. Grabowska, w: Estetyka i film, red. A. Helman, WAiF, Warszawa 197 (...)

11W centrum zainteresowania audiowizualności tego typu powinny się znaleźć najbardziej podstawowe zagadnienia związane z zastosowaniem do języka literackiego kodu audiowizualnego, oczywiście z wcześniej zasygnalizowanym zastrzeżeniem dotyczącym sprowadzenia tegoż mechanizmu do prostego przekładu. Na tej płaszczyźnie nie uciekniemy przed myśleniem adaptacyjnym, szukającym analogii retorycznych między literaturą a przekazami audiowizualnymi, co nie jest pozbawione racji, czego dowiodła Ewa Szczęsna w Poetyce mediów18. W tej perspektywie można by rozumieć wypowiedź Jurija Tynianowa, którego zdaniem sztuka filmowa (audiowizualna) jest pokrewna literaturze, korzysta bowiem z podobnych środków wyrazu19. Język filmowy można tu porównać z językiem artystycznym, a kadry – elementy tego języka – ze słowem użytym w sposób poetycki.

• 20 Artyści spod znaku awangardy widzieli w technologii szansę na wyzwolenie sztuki spod skostniałych, (...)
• 21 T. Miczka Kino jako poezja optyczna. Próby futuryzacji kinematografu w Polsce w latach 1918-1939, w (...)

12Definiowana tak poetyka filmu w tradycji literackiej ma niemal stuletnią historię, wszak już poeci awangardy spod znaku futuryzmu (Anatol Stern, Tytus Czyżewski, Stanisław Młodożeniec) czy Awangardy Krakowskiej (Tadeusz Peiper, Julian Przyboś) chętnie korzystali z rozwiązań inspirowanych kadrami czy ujęciami w odpowiednim zbliżeniu lub oddaleniu, techniki symultaniczności i innych procedur wywiedzionych ze sztuki fotografii czy filmu20. Zabiegi związane z ruchem kamery: najazdami i odjazdami, panoramą i jazdą, punktami odchylenia, planami filmowymi, wreszcie montażem, stały się inspiracją nowej kultury słowa. Tadeusz Miczka w tym kontekście wymienia charakterystyczne m.in.: kadrowanie, montaż oddzielnych zbliżeń, katalogowanie obrazów poetyckich, technikę światłocienia, montaż wewnątrzujęciowy, rozczłonkowywanie przedmiotowych opisów, ikonizację języka literackiego, ilustrowanie sposobów ludzkiego widzenia i słyszenia, wprowadzanie techniki scenariusza21.

• 22 D. Masłowska Kochanie, zabiłam nasze koty, Noir sur Blanc, Warszawa 2012, s. 10 i n.

13Te ostatnie są niezwykle czytelne w prozie Doroty Masłowskiej. Autorka konstruuje swoich bohaterów i ich perypetie w powiązaniu z telewizyjnymi narracjami. Buduje dialogi na wzór serialowych, często proponując kilka ich wersji. Tak dzieje się w książce Kochanie, zabiłam nasze koty, w której historia Joanny od początku nawiązuje do fabuły filmowej. Świadczy o tym chociażby reakcja Joanny na zastrzelonego kota: „Gremialnie ustalono, że to było «totalnie lynchowskie» i że ktoś powinien na tej podstawie napisać filmowy scenariusz”22. Masłowska już na samym początku naprowadza czytelnika na trop audiowizualny.

• 24 A. Regiewicz Narracja – audiowizualność – nowe media, w: B. Bodzioch-Bryła, G. Pietruszewska-Kobiel (...)

16Analizując syntaktykę filmu, podobne tendencje do adaptowania języka filmowego można zauważyć w języku wypowiedzi literackiej. Na poziomie gramatycznym pojawiają się krótkie, zwarte zdania o charakterze sprawozdawczym, czasem pojedyncze słowa mające wartość minimalnych wypowiedzeń, sugerujących momentalność pojawiania się i znikania obrazów w filmie. W wypowiedziach literackich tego typu zostaje zatarty dystans czasowy między płaszczyzną narracji a zdarzeniami, podobnie stosuje się przeskoki między dialogowymi a opisowymi partiami narracji, wypowiedzi bohaterów są przytaczane bez elementów wprowadzających. Tym samym tekst literacki zaczyna posługiwać się podobnymi do filmu mechanizmami wyrażającymi ekonomię wypowiedzi, telegraficzność stylu, „dążenie do skrótu i syntezy”, kondensację24.

• 27 P. Virilio Prędkość i polityka, przeł. S. Królak, Sic!, Warszawa 2008.

21Wśród innych cech nowej audiowizualności związanej z mediami cyfrowymi należałoby wymienić multisensoryczność, interaktywność, fragmentaryczność, multitaskowość czy szybkość. Ta ostatnia właściwość, określona przez Paula Virilio jako cecha tożsamościowa XX wieku27, zwraca uwagę na konwersję jako specyfikę nowej ontologii. Wraz z nią zmienia się także komunikacja, która wyprzedza nie tylko esencję, ale i egzystencję, jak w książce Michała Olszewskiego:

• 29 B. Bodzioch-Bryła Ku ciału post-ludzkiemu… Poezja polska po 1989 roku wobec nowych mediów i nowej r (...)

23Do najistotniejszych zabiegów utożsamianych z proponowaną audiowizualnością typu I trzeba by za Bogusławą Bodzioch-Bryłą wymienić: kształtowanie poetyckiej wypowiedzi z charakterystyczną wysoką częstotliwością zmiany obrazu poetyckiego, migawkowością, sensorycznością i fragmentaryzmem; wykorzystywanie zabiegów i terminów charakterystycznych dla technologii ruchomego obrazu, filmu (montaż, zbliżenia, detale, konstruowanie toku wypowiedzi literackiej naśladującego relację dokonywaną za pośrednictwem kamery, upodabnianie toku wypowiedzi do przekazu rejestrowanego w urządzeniach elektronicznych oraz częste nawiązania do sfery medialnej na poziome tematycznym29.

• 32 A. Regiewicz Tolerancja wobec tożsamości medialnej, „Tolerancja. Studia i szkice” 2012 t. 16, s. 28 (...)

28Nie chodzi tu jednak tylko o jakość estetyczną, ale też o sposób budowania świadomości bohaterów, którzy raz po raz przejawiają tożsamość „insert” lub tzw. tożsamość zmedializowaną32. Przywołajmy na potwierdzenie tego rozpoznania fragment prozy Masłowskiej:

• 35 Pojęcie ekfrazy odnosi się przede wszystkim do dzieła sztuki i wyznacza pewien typ działania: nawią (...)

31W zakresie audiowizualności II mieściłaby się także sfera badania audiowizualności w opisie literackim, rodzaj ekfrazy35 odnoszącej się do zjawisk medialnych. Warto zaznaczyć, że taka działalność domagałaby się zaproponowania nowego terminu określającego nowy typ wypowiedzi (wszak ekfraza sensu stricto odnosi się do opisu dzieła statycznego, skończonego – obrazu, rzeźby, obiektu architektonicznego, nie zaś czegoś w ruchu). W tym typie zawierałaby się twórczość literacka poświęcona działalności audiowizualnej, związana z literackimi obrazami środowiska filmowego, reżyserów, aktorów, scenariuszami itp. Mogłyby się tu znaleźć te wszystkie produkcje literackie, które w jakiś sposób problematyzują zagadnienie audiowizualności i czynią je tematem opisu literackiego.

• 38 P. Levinson Miękkie ostrze, czyli historia i przyszłość rewolucji informacyjnej, przeł. H. Jankowsk (...)
• 39 Por. D. Antonik Autor jako marka. Literatura w kulturze audiowizualnej społeczeństwa informacyjnego(...)

38Oczywiście ta kategoria może budzić wątpliwości. Po pierwsze, z powodu jej silnej interpretacyjności. Dostrzeżenie audiowizualności na poziomie konstrukcji literackiej jest w dużej mierze kwestią pewnej wrażliwości i obycia z mediami, co powoduje, że jest ona silnie zależna od postawy odbiorczej. To stopień zanurzenia się w narrację medialną będzie warunkował odczytywanie jej struktur w tekście literackim. Po drugie, ze względu na nieustanną zmienność i ewolucję tychże mediów, które płynnie zmieniają formę, a tym samym często nieuchwytnie dla oka wpływają na kształt literatury, niczym miękkie ostrze naruszając tkankę ontologiczną38. Nowe formy pojawiające się w literaturze nie zaskakują, są bowiem wprowadzane sukcesywnie wraz z dokonującym się rozwojem mediów. Po trzecie, w wyniku wciąż dominującego literaturocentrycznego spojrzenia na tekst, które narzuca na każdy kolejny tekst spojrzenie przez pryzmat dobrze znanych konwencji i gatunków literackich39. Już tylko tych kilka uwag uświadamia nam, że kategoria audiowizualności III wiąże się w dużej mierze z postawą czytelnika i jego otwartością (lub wręcz przeciwnie) na lekturę w duchu transpozycji.

• 40 W. Wirpsza Poezja a muzyka, w: Ruchome granice. Szkice i studia, red. M. Grześczak, Wydawnictwo Mor (...)
• 41 A. Hejmej U jednej z granic literatury. (Uwagi o „muzycznych” uwikłaniach), „Ruch Literacki” 1998 z (...)
• 42 W kontekście audiowizualizacji można by mówić o typowym dla techniki kolażu wykorzystaniu kompozycj (...)

39W efekcie ten typ strategii audiowizualnej byłby najbardziej naznaczony retorycznością, gdyż wymaga od odbiorcy znalezienia formuły określającej dany utwór, a taki rodzaj zachowania nosi znamiona „kalkulacyjności”40. Formalna transpozycja kompozycji audiowizualnej w obrębie utworu literackiego nie jest możliwa, ponieważ materia i kod są odmienne, ograniczające transpozycję na poziomie samej ontologii. Ową możliwość transpozycyjną trzeba by dostrzec na płaszczyźnie retorycznej właśnie, jako rodzaj „konwencjonalnej aluzyjności”41. To, co Masłowska osiąga za pomocą rwania i wielopunktowości narracji, Ignacy Karpowicz (Niehalo) kolażem form medialnych42 (reklama, orędzie premiera, felieton prasowy) zanurzonych w narrację podobnie jak Agnieszka Dorotkiewicz (Paris London Dachau), łącząca przepis na ciasto z pytaniami do teleturnieju i wierszem, Żulczyk uzyskuje za pomocą języka: intensywnego, rozgorączkowanego, nasyconego zmysłami, którego niemal namacalna somatyczność zbliża tekst do przekazu audiowizualnego.

• 43 R.W. Kluszczyński Sztuka interaktywna. Od dzieła instrumentu do interaktywnego spektaklu, WAiP, War (...)

40Zaproponowana klasyfikacja jest w pewien sposób odpowiedzią na wyzwanie, jakie rzuca współczesnemu czytelnikowi literatura intermedialna, która podobnie jak inne dziedziny sztuki rozprasza się w codzienności wyznaczanej przez rzeczywistość medialną. Wydaje się, że uwagi poczynione przez Ryszarda Kluszczyńskiego na temat procesów dematerializacji, destabilizacji, upłynnienia i deformalizacji sztuki dotyczą także literatury43.

• 44 Por. W.J. Burszta Tożsamość narracyjna w dobie ekranu, w: Narracja i tożsamość (I). Narracje w kult (...)

41Nie ulega wątpliwości, że najnowsza literatura wchodzi w relacje z mediami audiowizualnymi. Do najczęściej wymienianych cech literatury powstającej pod wpływem audiowizualności zalicza się budowanie obrazów literackich konstruowanych z fragmentów będących w ciągłym ruchu, charakteryzujących się chwilowością czy migawkowością. Ponadto literatura coraz częściej operuje techniką szybkiego montażu opartego na dynamicznych zmianach kolejnych ujęć, nawiązujących do estetyki wideoklipu. Także na poziomie narracji: fragmentarycznej, a zarazem powtarzającej kolejne fragmenty, zawieszającej uwagę (cliffhanger) czy budującej napięcie (suspens lub „podnoszenie stawki”), widoczne są inspiracje literatury rozwiązaniami audiowizualnymi. Wraz z nowym językiem i sposobem budowania opowieści literackiej wzorowanej na kompozycjach audiowizualnych zmienia się sposób prowadzenia lektury, dyktowany nową zmedializowaną wyobraźnią44. Ta zaś wymaga nowego sposobu badania jej i narzędzi, które wychodzą poza warsztat filologiczny.

• 45 Trzeba zauważyć, że badania „intermedialne” są w dużej mierze fundowane na myśleniu strukturalistyc (...)
• 46 M. Hopfinger Doświadczenia audiowizualne, s. 72.

42To niewątpliwie jedna z największych zalet zaproponowanej perspektywy badawczej – przekroczenie dualizmu formalnego wpisanego w kategorię „inter-”. Dotychczasowe rozwiązania w ramach szeroko pojętych badań intermedialnych oscylowały wokół przenoszenia, zapożyczania lub adaptowania45. Wszystkie te techniki wymagały określenia granic i właściwości obu typów wypowiedzi (literackiej i audiowizualnej) z wyraźnym zaznaczeniem ich tożsamości. W wypadku propozycji audiowizualności chodzi raczej o przekroczenie uznawanych dotąd i przestrzeganych w ramach poszczególnych paradygmatów medialnych podziałów, wyznaczanie nowych możliwych powiązań, połączeń i związków, wreszcie zaproponowanie nowych zintegrowanych sposobów wypowiedzi, łączących odmienne składniki wyjściowe pochodzące z różnych mediów46.

• 47 O kryzysie języka na rzecz samplowania, remiksowania i pop-frakcji mówi się w kontekście literatury (...)
• 48 Można tu wymienić literaturę nowej oralności (np. słuchowiska, audiobooki), formy filmowe transponu (...)

45Jednocześnie zaproponowane narzędzia mogą być przydatne w zdefiniowaniu „literatury audiowizualnej”. Nie ma bowiem wątpliwości, na co zwraca uwagę Maryla Hopfinger, że literatura polska po 1989 roku weszła w przestrzeń oddziaływania mediów, a w ostatniej dekadzie również nowych mediów47. Chodzi tu zarówno o oddziaływanie tematyczne czy kompozycyjne, jak i obieg tej literatury48. Literatura audiowizualna obejmuje coraz większy zakres działań, wyraźnie zaznaczając swoją obecność na polu literatury, w związku z powyższym domagałaby się próby jej opisu, klasyfikacji, propozycji uporządkowania – a zatem przeniesienia dyskursu z poziomu krytyki w przestrzeń naukową. W tym zapewne zaproponowana metoda badania audiowizualności literatury może pomóc.

• 49 P. Czapliński Literatura i życie. Perspektywy biopoetyki, w: Teoria – literatura – życie. Praktykow (...)

46Na koniec warto poczynić jednak pewne zastrzeżenie. Przedstawiona propozycja nie jest nowym „zwrotem” ani kierunkiem, nie jest też metodologią, „czyli kwestionariuszem pytań zadawanych literaturze, wyposażonych w kryteria sprawdzające ich naukową ścisłość i gwarantujących powtarzalność dociekań”49. Trzeba by ją raczej zdefiniować jako praktykę lub narzędzie, które pozwala badać współczesny dyskurs literacki wykraczający poza granice literatury. Nie oznacza to bynajmniej rezygnacji z tradycyjnych rozwiązań literaturoznawczych, ale pozwala na wprowadzenie w sposób symultaniczny metod czytania audiowizualnego, które niczego nie ogranicza, rozwija natomiast to, co dla klasycznych badań filologicznych byłoby niemożliwe do sprawdzenia.

• 50 R. Koziołek Teoria literatury jako akt wiary, w: Teoria nad-interpretacją?, red. J. Olejniczak, M. (...)
• 51 Zob. Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, red. P. Czapliński, R. Nycz i in (...)

47Czy taka perspektywa oznacza zdradę? Ucieczkę z „filologicznego domu”?50 Zdecydowanie nie. Koncepcja czytania audiowizualnością nie jest jeszcze jedną z teorii, ale propozycją interpretacji, rozumienia i odsłaniania sensów, które w tradycyjnym paradygmacie lekturowym byłyby niepełne. Jednocześnie wpisuje się w stale obecny trend poszukiwania nowych języków interpretacji, za pomocą których można odsłaniać to, co w tekście ukryte. Pozostaje zgodna z nowymi orientacjami rodzącymi się na pograniczu dyscyplin, czy może nawet wchodzi ona w przestrzeń transdyscyplinową, włączając się w żywy dyskurs „nowej humanistyki”51. Jako propozycja praktyki interpretacyjnej wymaga jednak sprawdzenia, do czego niniejszą wypowiedzią szczerze zachęcam.