3Po pierwsze, książka jest świetnie napisana. Świetnie tzn. prosto – wywody Dudy nie stwarzają bariery językowej dla niewyspecjalizowanego odbiorcy. Dla wyspecjalizowanego mogą zaś służyć niemal za lekturę plażową. Nie znaczy to, że Dudzie brakuje warsztatu, przeciwnie – ogromna bibliografia zawarta na końcu książki zaświadcza, że za autorem stoi rozległa i godna pozazdroszczenia erudycja. A także wielka praca włożona w to, żeby tekst nas po prostu wciągnął (nieprzypadkowo, sądzę, jednym z mentorów na drodze myślowej badacza jest Tadeusz Boy-Żeleński, autor Naszych okupantów i Dziewic konsystorskich). Względna przystępność książki Dudy jako efekt cyzelatorskiej pracy autora sprawia, że Dogmat płci ma szansę stać się książką ważną w wymiarze szerszym niż naukowy – podobnie jak w przypadku Marcowego gadania książka ma potencjał wytwarzania przeciwciał wobec nienawistnej mowy sączącej się dziś zewsząd i chronionej państwowym i kościelnym imprimatur.

5Trzecia przyczyna, dla której tak wysoko lokuję pracę Dudy, łączy się z jej aktualnością. „W roku 2012 w polskich mediach katolickich ukazały się pierwsze prezentacje i komentarze dotyczące gender studies i polityki równościowej Unii Europejskiej” – tym zdaniem rozpoczyna Duda swój obszerny wywód, wskazując przy tym wyraźnie, że „gender” jest wrogiem wynalezionym na potrzeby chwili, wrogiem wyciągniętym niczym królik z kapelusza. Następny rok, 2013, był rokiem największego nasilenia walki z tym widmowym wrogiem – genderem. Choć od 2015 roku miejsce „gendera” zajęli uchodźcy/islamiści/terroryści, to dosłownie ostatnie dni (wypowiedzi papieża Franciszka o gender, opanowanie fali uchodźczej) wskazują, że w każdej chwili można ożywić tę jakże funkcjonalną figurę (czołowi „antygenderyści” pełnią dziś ważne funkcje państwowe, a obecny minister nauki, Jarosław Gowin, arbitralnie orzeka, że „jakieś studia gejowskie i lesbijskie” nie będą finansowane z budżetu ministerstwa – w wojnie z genderem łatwo o sławę i bohaterstwo). Dudzie udało się zidentyfikować źródła i gramatykę antygenderowego języka (np. „figurę śledztwa”, s. 56, retorykę wojny s. 73 i wiele, wiele innych), obnażyć jego fałsz i wykazać manipulatorskie użycia, opisać jego inflację – w skrajnych, choć niestety bardzo licznych, przypadkach prowadzącą do sankcjonowanego powagą instytucji, np. kościelnej, bluzgu i bełkotu.

6Ta recenzja, jak każda recenzja pracy tak obszernej, może być dość syntetyczna albo bardzo rozwlekła. Wydaje mi się, że najważniejsze napisałem – skłaniam się więc ku syntezie: książka Dudy jest pracą wybitną i będzie czytana jako analiza nienawistnej i propagandowej mowy długo po tym, jak mowa ta wybrzmi. Bo jest to po prostu analiza wzorcowa. Wyobrażam sobie np., że badacz dyskursu publicznego analizujący wypowiedzi skierowane przeciw uchodźcom może z dużym pożytkiem przeczytać Dudę jako inspirację, podejrzeć warsztat autora Dogmatu płci.

7Miast pieczołowitego rekonstruowania wywodu Dudy, chciałbym pokusić się o refleksję ogólną, która wyłania się z jego książki. Zanim do niej dojdę, muszę skupić się na jednej, być może najważniejszej, kwestii, jaka z Dogmatu płci się wyłania. Otóż autor Dogmatu… bardzo dba o to, by jego opis, przy całej jego potoczystości, był chłodny i naukowy. Stawia wysokie wymagania sobie, ale także tekstom uczestników antygenderowej krucjaty, wśród których prominentne miejsce zajmują postaci polskiego kościoła – ksiądz Dariusz Oko, ksiądz profesor Paweł Bortkiewicz, kardynał Henryk Hoser. Charakterystyczną cechą ich wystąpień jest coś, co Duda nazywa „stylizowaniem na naukowość”. Owa stylizacja wyraża się m.in. obecnością przypisów, przywoływaniem różnych danych liczbowych i statystyk etc. Wreszcie za naukowością przemawiają stopnie i tytuły, którymi ci autorzy się posługują. Dlaczego jednak pisze Duda o stylizacji?

8Język naukowy aspiruje do obiektywności, język stylizowany na naukowy niedbale obiektywność symuluje, a w istocie rzeczy jest niezwykle mocno wartościujący. Język naukowy dąży do precyzji i prawdy, język symulujący naukowość jest językiem manipulacji. Jest jak aktor grający dentystę w reklamie pasty do zębów: może przekona do jej zakupu, ale z bolącym zębem do niego nie pójdziemy. Duda za Katarzyną Pokorny-Ignatowicz wskazuje, że podstawowa dla „antygenderowej” krucjaty wypowiedź Benedykta XVI z 2012 została przekłamana w przekazie KAI – tam gdzie papież (którego język według Dudy „daleki od ideologizacji”) mówił o „filozofii gender zgodnej z antropologiczną rewolucją” (s. 146) komunikat KAI i komentarze kard. Hosera informowały już o „ideologii gender”. Zmieniając „filozofię” na „ideologię” dokonano istotnego przesunięcia semantycznego: z filozofią można dyskutować, ideologię trzeba zwalczać – w imię jakiejś domniemanej „nieideologicznej” prawdy. Małe przekłamanie, ale pozwala ogłosić alarm – umówmy się filozofią mało kto się przejmuje, ale ideologią przejmą się wszyscy. Maszyna została uruchomiona.

9Istotą działalności naukowej jest krytycyzm wobec danych, źródeł, wyników etc. Stylizacja naukowa przyjmuje dane bezkrytycznie i niezwykle wybiórczo – po to by podtrzymać założone wyjściowe tezy. Duda rekonstruuje działanie tej stylizacji – właściwie wszystkie „merytoryczne” argumenty prominentnych antygenderystów można odnaleźć w, delikatnie rzecz ujmując, eseistycznych książkach wspomnianych już autorek – Gabriele Kuby i Marguerite Peeters. Sięgając do tych źródeł, Duda przeprowadza ich konsekwentną krytykę – żadna z publikacji nie spełnia podstawowych kryteriów naukowości. Uruchomiły one jednak lawinę wypowiedzi, których ton staje się, jak w przypadku księdza Oko, coraz bardziej prostacki i agresywny. Wprawiona w ruch maszyna pracuje pełną parą. Uprawianie nauki wymaga rzetelności badawczej. Dotyczy to nauk ścisłych przyrodniczych, społecznych, a także humanistycznych. Komentując Heideggera powinienem go przeczytać – najlepiej ze zrozumieniem. Wydaje się, że badacz będący duchownym i profesorem etyki powinien ową rzetelność cenić szczególnie wysoko, a prawdę uznawać za wartość najwyższą. Profesor Bortkiewicz, bo o nim tu mowa, nie uprawia krytyki gender studies, ale – niezbyt zręcznie – stylizuje jej uprawianie. Duda przyłapuje Bortkiewicza na dość niskim przekłamaniu – katolicki filozof twierdzi, że cytuje Uwikłanych w płeć Judith Butler, ale „próba weryfikacji ujawnia, że wskazane źródło nie jest tożsame z tekstem, który przytacza etyk. Ów cytat, a tak naprawdę omówienie myśli Butler, w przeciwieństwie do etyka profesora, prawidłowo zdekodował inny antygenderysta – opisany wcześniej Grzegorz Strzemecki w publikacji Gender – ideologia państwowa Rzeczpospolitej (2014). Źródłem ‘cytatu’ okazują się materiały szkoleniowe piszącego te słowa [tj. samego Macieja Dudy – W.Ś.]” (s. 366). Niepoważne – to najdelikatniejsze ze słów, jakie cisną się na usta jako komentarz dla tego typu hochsztaplerstwa. Pracująca maszyna to prawdziwe perpetuum mobile – energię czerpie sama z siebie.

10Nauka ma charakter kumulatywny i progresywny, stylizacja naukowa niczego nie kumuluje i nie zakłada progresji. Publikacje antygenderowe tworzą „kulę śniegową niepotwierdzonych i niezweryfikowanych danych” (s. 406). Powstaje ni to lawina, ni to wydmuszka. Wydmuszka, bo „proceder obrazuje proces rozpowszechniania narracji głoszonej przez księży, którzy sprzeciwiają się ‘ideologii gender’. Ów mechanizm sprawia, że mimo zalewu antygenderowych publikacji często do czynienia mamy nie tylko z tymi samymi hipotezami, ale też z tymi samymi tekstami, których wielokrotna publikacja nie przyczynia się do rozwoju dyscypliny ani nie obrazuje przyrostu wiedzy jej autorów” (s. 361) Działająca maszyna – perpetuum mobile – energii nie pobiera, ale też nie wytwarza… I teraz zapowiedziana refleksja: ogólny obraz, jaki się wyłania z analiz Dudy, jest w gruncie rzeczy bardzo smutny. Autor bardzo stara się, żeby jego książka nie wybrzmiała antyklerykalnie, ale im bardziej się stara, tym bardziej widać, że trudno nie odczuwać niechęci wobec Kościoła, który w swoim głównym nurcie staje się coraz bardziej radiomaryjny, ksenofobiczny i nienawistny wobec wszelkiego odstępstwa od jego nader konserwatywnej wizji świata.

12We wstępie do swojej książki Duda zwierza się z metody i jej celu: „skupiam się na konkretnych zdaniach, próbuję rozebrać je na czynniki pierwsze. Staram się je zdekonstruować, zrozumieć jak są zbudowane i dlaczego brzmią w publicznej przestrzeni. Myślę, że w ten sposób porządkuję nie tylko własne emocje” (s. 11). Dalej pisze o tym, że jego celem jest odnalezienie potencjalnych „miejsc wspólnych” w dyskusji o gender. Niestety, mam wrażenie, że nie ma ich zbyt wielu, toteż myślę raczej o tym, jak Duda uporządkował moje emocje. Po lekturze jego książki rodzą się we mnie dwie rywalizujące ze sobą. Pierwszą z nich jest smutek – smutek, że najprawdopodobniej nikt z „antygenderystów” książki Dudy nie przeczyta, podobnie jak nie przeczytali Butler. Drugą jest złość. Jej przyczyny są takie same – buta, arogancja, pewność siebie mandarynów wysoko ulokowanych w kościelnej i państwowej hierarchii pozwolą im przejść mimo i dalej dzielnie walczyć „genderem”, a błysk zdobytych w tej walce orderów będzie odbijał się w świetle fleszy, a flesze będą odbijały się od błyszczących orderów – perpetuum mobile…